نام کاربری یا نشانی ایمیل
رمز عبور
مرا به خاطر بسپار
قابلیت جدید شبکه ایکس نشان داد مدافعان فیلترینگ، از اینترنت سفید و بدون فیلتر استفاده می‌کنند
تالشان نیوز یادداشتی از فائزه مومنی به نقل از سازندگی : همه چیز از یک آپدیت ساده شروع شد. ایلان ماسک و تیم فنی ایکس (توئیتر سابق) شاید هرگز گمان نمی‌کردند که قابلیت جدیدشان برای نمایش شفافیت در نقطه‌ای از خاورمیانه، تبدیل به ابزاری برای «مچ‌گیری سیاسی» و افشای شکاف عمیق میان مردم و مسئولان شود. در روزهای اخیر اضافه شدن برچسب موقعیت جغرافیایی (Account based in) به پروفایل کاربران، توفانی در توئیتر فارسی به پا کرده است. در حالی که کاربران عادی برای یک اتصال ساده و ناپایدار مجبورند از هفت‌خوان فیلترشکن‌های پولی و ناامن عبور کنند و هویت دیجیتال خود را در هلند، آلمان یا آمریکا جا بزنند، ناگهان چشم‌های تیزبین کاربران متوجه نکته‌ای عجیب شد: بسیاری از مدافعان سرسخت فیلترینگ و چهره‌های خاص سیاسی با هویت «متصل از ایران» در حال توئیت کردن هستند. این گزاره تنها یک معنا را به ذهن متبادر می‌کرد: استفاده از «اینترنت سفید» یا همان سیم‌کارت‌های بدون فیلتر؛ امتیازی که حالا نماد آشکار «تبعیض سیستماتیک» شده است.
رستاخیز دیجیتال؛ چه کسی راست می‌گوید؟
فضای مجازی در ۴۸ ساعت گذشته شبیه به صحرای محشر شده است. کاربران با گرفتن اسکرین‌شات از حساب‌های کاربری نمایندگان مجلس، فعالان سیاسی اصولگرا و چهره‌های رسانه‌ای نزدیک به قدرت، آنها را به چالش کشیده‌اند. پرسش عمومی ساده و در عین حال گزنده است: «چطور شما که برای ما نسخه صیانت و محدودیت می‌پیچید، خودتان از اتوبان بدون عوارض و بدون مانع عبور می‌کنید؟» نام‌هایی چون امیرحسین ثابتی و برخی دیگر از نمایندگان مجلس که پیش‌تر بر طبل محدودیت می‌کوبیدند حالا در مظان اتهام استفاده از رانت دیجیتال قرار گرفته‌اند. هرچند ثابتی به سرعت واکنش نشان داد و مدعی شد که نه آیفون دارد و نه خط سفید و این ماجرا را تکذیب کرد اما افکار عمومی قانع نشده است. چرا؟ چون «بی‌اعتمادی» به دیواری بلندتر از فیلترینگ تبدیل شده است.
واکنش عصبی و گسترده مردم به این ماجرا، ریشه در «دقت فنی» ایکس ندارد؛ بلکه ریشه در «واقعیت اجتماعی» ایران دارد. مردم عصبانی‌اند چون احساس می‌کنند در یک بازی نابرابر گرفتار شده‌اند. آنها می‌بینند که وعده‌های انتخاباتی مسعود پزشکیان درباره رفع فیلترینگ تا امروز خروجی ملموسی جز رفع فیلتر نصفه و نیمه واتس‌آپ و گوگل‌پلی نداشته است و دیوارهای بلند فیلترینگ در مقابل اینستاگرام، تلگرام و ایکس همچنان پابرجاست. وقتی محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر پیشین ارتباطات، با کنایه به دارندگان سیم‌کارت سفید می‌گوید: «تک‌خوری نکنید، هات‌سپات کنید که به خیر نزدیک‌تر است» در واقع دارد بر وجود این رانت صحه می‌گذارد. شوخی تلخی که نشان می‌دهد حتی مدیران سابق نیز پذیرفته‌اند که جامعه به دو شقِ «فیلترشده‌ها» و «آزادها» تقسیم شده است.
اینترنت سفید؛ آپارتاید مدرن
اصطلاح «اینترنت سفید» یا «طبقاتی» که سال گذشته و در پی ایده ارائه سیم‌کارت بدون فیلتر به گردشگران خارجی مطرح شد حالا دیگر یک تئوری توطئه نیست؛ بلکه واقعیتی تلخ در حکمرانی دیجیتال کشور است. اینترنت طبقاتی یعنی شهروندان بر اساس جایگاه، شغل و نزدیکی به کانون‌های قدرت، دسترسی‌های متفاوتی به جریان آزاد اطلاعات داشته باشند. علی شریفی‌زارچی، استاد اخراجی دانشگاه شریف، این پدیده را «نمونه وقیحانه تبعیض سیستماتیک» نامیده است. حق با اوست؛ وقتی اینترنت که باید بستری برای برابری فرصت‌ها باشد به کالایی لوکس برای «خواص» و ابزاری کند و فیلتر شده برای «عوام» تبدیل می‌شود، ما با یک آپارتاید دیجیتال روبه‌رو هستیم. مسئولانی که با اینترنت بدون فیلتر در شبکه‌های اجتماعیِ فیلتر شده، حضور می‌یابند تا علیه دشمنان فرضی توئیت بزنند عملاً به صورت مردمی پوزخند می‌زنند که برای باز کردن همان تویئیت باید دقیقه‌ها منتظر اتصال وی‌پی‌ان بمانند
آیا قابلیت ایکس دقیق است؟
در میان هیاهوی سیاسی نباید از انصاف ژورنالیستی هم غافل شد. از نظر فنی، نمایش «Account based in Iran» لزوماً به معنای داشتن سیم‌کارت سفید نیست. استفاده از پروتکل‌های خاصی مانند «وارپ» (WARP)، کانفیگ‌های «سرورلس» (Serverless) و یا حتی برخی اختلالات در شناسایی آی‌پی توسط ایکس ممکن است باعث شود، کاربری که از فیلترشکن استفاده می‌کند نیز همچنان با موقعیت ایران شناسایی شود. بنابراین ممکن است برخی از این اتهامات ناشی از خطای سیستم یا نحوه خاص دور زدن فیلترینگ باشد. اما مسئله اصلی اینجاست: حتی اگر این قابلیت صددرصد دقیق نباشد چرا جامعه تا این حد خشمگین است؟ خشم فروخورده و وعده‌های نیمه‌کاره و واکنش عصبی و گسترده مردم به این ماجرا، ریشه در «دقت فنی» ایکس ندارد؛ بلکه ریشه در «واقعیت اجتماعی» ایران دارد. مردم عصبانی‌اند چون احساس می‌کنند در یک بازی نابرابر گرفتار شده‌اند. آنها می‌بینند که وعده‌های انتخاباتی مسعود پزشکیان درباره رفع فیلترینگ تا امروز خروجی ملموسی جز رفع فیلتر نصفه و نیمه واتس‌آپ و گوگل‌پلی نداشته است و دیوارهای بلند فیلترینگ در مقابل اینستاگرام، تلگرام و ایکس همچنان پابرجاست. وقتی محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر پیشین ارتباطات، با کنایه به دارندگان سیم‌کارت سفید می‌گوید: «تک‌خوری نکنید، هات‌سپات کنید که به خیر نزدیک‌تر است» در واقع دارد بر وجود این رانت صحه می‌گذارد. شوخی تلخی که نشان می‌دهد حتی مدیران سابق نیز پذیرفته‌اند که جامعه به دو شقِ «فیلترشده‌ها» و «آزادها» تقسیم شده است
شفافیت یا رسوایی؟
چه قابلیت جدید ایکس دقیق باشد و چه پر از باگ، این ماجرا یک کارکرد مهم داشت: کنار زدن پرده‌ها. این اتفاق نشان داد که سیاست فیلترینگ در ایران به بن‌بست اخلاقی رسیده است. نمی‌توان پلتفرمی را بست، استفاده از آن را جرم‌انگاری یا تقبیح کرد اما همزمان صف اول مسئولان کشور در آن حضور داشته باشند و از امکاناتی بهره ببرند که از مردم دریغ شده است. اینترنت طبقاتی، چه به صورت رسمی با نام «اینترنت تخصصی» اجرا شود و چه به صورت غیررسمی با توزیع «سیم‌کارت‌های سفید» بین خواص، حاصلی جز تعمیق شکاف دولت-ملت ندارد. آقایان مسئول! اگر توئیتر و اینترنت آزاد بد است، برای همه بد باشد و اگر خوب است و ابزار گفت‌وگو، این حق را به مردم بازگردانید. شفافیتِ بی‌رحمِ تکنولوژی منتظر نمی‌ماند؛ امروز موقعیت مکانی‌تان لو رفت فردا شاید چیزهای مهم‌تری عیان شود. به قول قدیمی‌ها، «تک‌خوری» در سفره‌ای که متعلق به ۸۵ میلیون ایرانی است، عاقبت خوشی ندارد؛ حتی در دنیای مجازی.